Zeus - władca bogów olimpijskich

Zeus był synem Kronosa i Rhei i należał do drugiego pokolenia bogów, tzw. bogów olimpijskich. Jego ojciec, Kronos, usłyszał kiedyś przepowiednię, że jedno z jego własnych dzieci pozbawi go władzy. Nie ryzykował i zawsze połykał wszystkie swoje dzieci zaraz po urodzeniu. Dzięki sprytowi swojej matki Rhei, Zeus był pierwszym potomkiem, który przeżył. Rhea urodziła go potajemnie w jaskini na Krecie, a następnie przyniosła kamień zawinięty w pieluszkę Kronosowi, który niczego nie podejrzewając, z radością go połknął.

Życiowa podróż Zeusa rozpoczęła się więc w jaskini Dikteona Androna (w pobliżu płaskowyżu Lassithi, w górach Dikti), gdzie przyszedł na świat. Ze względów bezpieczeństwa mały Zeus został jednak przeniesiony do innej kreteńskiej jaskini - Ideon Andron (w górach Ida). Tutaj, pod opieką nimfy Amathei, dziecko dorastało. Gdy Zeus dorósł, spełniła się przepowiednia dotycząca jego ojca, Kronosa. Po długiej i trudnej walce Zeus pokonał swojego ojca i został władcą innych bogów. Jego żoną była Hera, ale Zeus znany był z wielu miłosnych przygód.

Labirynt i Minotaur

Jedną z kochanek Zeusa była piękna Europa, córka tyryjskiego króla Agynora i Tilephasis. Zeus, reinkarnowany w postaci białego byka, uprowadził Europę na Kretę (a konkretnie do miejsca, gdzie później zbudowano słynną Gortynę), by cieszyć się jej miłością. Razem spłodzili trzech synów, którym nadali imiona Minos, Rhadamanthys i Sarpedon. Europa została później żoną kreteńskiego króla Asteriona, a po jej śmierci, na znak boskiego szacunku, jeden z kontynentów nazwano Europą.

Minos, syn Zeusa i Europy oraz dziedzic tronu królewskiego w Knossos (po "drugim" ojcu Asterionie), stał się najpotężniejszym i najdłużej panującym królem Krety. Nadal polegał na ochronie swojego ojca Zeusa i regularnie udawał się do jaskini Ideona Androna po jego radę, a Kreta rozkwitała pod jego rządami. Żoną Minosa była Pasifae, z którą miał kilkoro dzieci, ale nie porzucił swoich licznych kochanek. Złamał też przysięgę złożoną Posejdonowi i nie poświęcił obiecanego mu byka. Posejdon zemścił się na Minosie, wywołując u Pasifae nieodparte pragnienie tego właśnie byka. Pasifae zwierzyła się ze swoich miłosnych uczuć wynalazcy Dedalowi. Dedal stworzył pustą drewnianą krowę, do której Pasifae wpełzła i została zapłodniona przez byka.

Z miłosnego związku Pasifae i świętego byka Posejdona narodził się mityczny Minotaur, potwór o ciele człowieka i głowie byka. Król Minos chciał na dobre ukryć to straszne stworzenie przed światem zewnętrznym, więc wezwał ateńskiego budowniczego i artystę Dedala. Dedal stworzył pod pałacem królewskim w Knossos sieć ciemnych, zawiłych korytarzy i pomieszczeń, w których zamknięty był Minotaur - tzw. labirynt (słowo pochodzi od greckiego "labris", tłumaczonego jako "topór o podwójnym ostrzu", coś jak "dom o podwójnym ostrzu"; słowo "labirynt" dopiero później nabrało współczesnego znaczenia "labiryntu"). Minotaur co roku składał w ofierze 7 dziewcząt i 7 młodzieńców z Aten. Dla Aten była to kara za zabicie Androgenesa, syna kreteńskiego króla Minousa.

Do tych nieszczęśników dołączył Tezeusz, syn ateńskiego króla Aigeusa, aby pozbyć się Minotaura i uwolnić Ateny od tej strasznej kary. W walce bardzo pomogła mu kreteńska królewska córka Ariadna. Zakochała się ona w Tezeuszu i wyposażyła go w kłębek nici i magiczny miecz na wyprawę do labiryntu. Po ciężkiej walce Minotaur w końcu padł, a dzięki kłębkowi nici, który Tezeusz rozwinął po drodze, ateński bohater zdołał wydostać się z labiryntu. Niestety, jego zwycięstwo miało również gorzki posmak, bowiem po powrocie do domu, do Aten, zapomniał zdjąć na statku czarne żagle, które miały oznajmiać jego śmierć. Król ateński Aigeus szukał już syna, ale gdy zobaczył czarne żagle, z wielkim żalem rzucił się ze skał do morza (morze to od tego czasu nazywane jest Egejskim).

Dedal i Ikaros

Dedal był wszechstronnym artystą i wynalazcą, czasem nawet określanym jako największy wynalazca starożytnej Grecji. Niestety, jego umiejętności i sława miały też swoją cenę. Być może ze strachu, że mógłby ujawnić, co rodzina królewska ukrywa w labiryncie, albo dlatego, że pomógł Pasifae i stworzył dla niej drewnianą krowę, król Minos kazał uwięzić Dedala i jego syna Ikara.

Udało im się jednak uciec z więzienia, dzięki niezwykłemu wynalazkowi. Dedal i Ikar skonstruowali skrzydła z ptasich piór i wosku i odlecieli z Krety. Odlecieli aż na Sycylię, poza zasięgiem kreteńskich władców. Ikaros był jednak ciekawskim młodzieńcem i nie posłuchał rady ojca, by nie lecieć tak wysoko w stronę słońca. Ale promienie słońca stopiły wosk na jego skrzydłach i Ikaros utonął w morzu.

Zabytki historyczne

Opowiedziane powyżej historie są dla nas dzisiaj być może bajkami - pięknymi, czasem dość strasznymi i często mają w sobie pewną naukę. Jednak na życie ówczesnych mieszkańców bardzo duży wpływ miała boskość i te opowieści, o czym świadczy wiele zachowanych zabytków i artefaktów. Najciekawsze z nich, które odnoszą się bezpośrednio do tych legend to:

• Duży posÄ…g Europy siedzÄ…cej na grzbiecie byka (obecnie część kolekcji British Museum) zostaÅ‚ znaleziony w amfiteatrze w Gortynie podczas wykopalisk archeologicznych. Odkryto również dużą liczbÄ™ monet z takim samym przedstawieniem piÄ™knej Europy.
• Na wzgórzu w pobliżu portu Agia Galini stojÄ… posÄ…gi Dedala i jego syna Ikara, patrzÄ…ce przez zatokÄ™ na morze.
• RozlegÅ‚e stanowisko archeologiczne w Knossos, które jest jednym z najciekawszych klejnotów historycznych Krety - pod paÅ‚acem odkryto pozostaÅ‚oÅ›ci tzw. labiryntu, a w komnatach królewskich wspaniaÅ‚e freski Å›cienne, w tym przedstawienie rozgniewanego byka (czyżby Minotaur?).
• Zwiedzanie narodzin i życia boga Zeusa jest jednÄ… z popularnych wycieczek turystycznych, w tym wizyta w jaskiniach Dikteon Andron i Ideon Andron.
• Oraz niezliczone Å›wiÄ…tynie, paÅ‚ace i inne budowle poÅ›wiÄ™cone jednemu z bogów olimpijskich.